Fight or flight, een systeem waar we allemaal in meer of mindere mate mee te maken hebben. Zowel wij als mensen als onze honden. Een natuurlijk systeem dat ons behoedt voor groot gevaar. Want natuurlijk heeft het een functie. Het zorgt ervoor dat we reageren als er gevaar dreigt. Maar soms kan het ons ook in de weg zitten. Zeker als we spreken van situaties waarin we graag zouden willen leren maar we in onze vecht- of vluchtmodus schieten en we niet meer helder kunnen nadenken maar we puur instinctief reageren.
Met een simpel voorbeeld willen we je de kern laten voelen hoe zoiets werkt. Stel, jij en ik zitten in de huiskamer en opeens is hij daar… die dikke grote harige zwarte spin op de muur. Ik geef niet zoveel om spinnen, jij daarentegen bent daar heel erg bang voor. Intern kunnen er dan bij jou 3 dingen gebeuren:
- Je bent verlamd van schrik en durft niet meer te bewegen. (Freeze)
- Je springt op en probeert de kamer uit te vluchten. (Flight)
- Je springt op en je eerste reactie is een grote schoen zoeken en de spin proberen plat te slaan. (Fight)
In een fractie van een seconde zal 1 van deze acties instinctief, vanuit je reptielenbrein, aangezet worden. Zolang de spin nog op de muur zit hoef ik niet te proberen om jou iets aan te leren. Je hebt simpelweg geen ruimte om nieuwe kennis tot je te nemen. De kans dat er iets blijft hangen als ik je op dat moment ga vertellen hoe worteltrekken in wiskunde werkt is simpelweg nihil. Eerst moet de spin weg, dan komt er weer ruimte voor nieuwe informatie.
Zo werkt dat ook bij honden. Iets leren als ze onder hoge spanning staan is bijna altijd onmogelijk. Daar sta je dan met je worstje in je hand om zijn goede gedrag te belonen als ze angstig of reactief zijn naar bezoek, fietsers, andere honden of noem maar op. Ze gaan zo op in hun angst of agressie dat ze onbereikbaar zijn geworden en dat lekkere worstje waar ze normaal een moord voordoen wordt compleet genegeerd. Ze willen vechten of vluchten of soms bevriezen en net doen of ze er even niet meer zijn.
In ons eerste impuls zouden we ze corrigeren in geval van agressie, dwingen iets toch te doen in geval van angst en er overheen walsen en toch proberen af te dwingen als ze verstijfd in een hoekje zitten. Maar als je dan het vlucht- of vechtsysteem in overweging neemt, merk je dat de hond er niks van heeft geleerd in een volgende situatie. De volgende keer in dezelfde situaties zou hij weer reageren vanuit zijn reptielenbrein en wellicht zelfs sneller en heftiger omdat de vorige keer de situatie door de dwang nog stressvoller is geworden.
Nog even weer terug naar de situatie spin. De spin is op de vloer beland en ik heb er een glas overheen gezet zodat we wat meer controle over de situatie hebben. Wij zijn samen op een voor jou gevoel veilige afstand gaan staan en bekijken dat glas van een afstandje. Je stress begint te zakken en er komt weer ruimte voor een gesprek. Je kan weer een beetje normaal redeneren en merkt dat die spin echt geen kant op kan. Ze zouden het op dat moment zelfs over worteltrekken kunnen hebben. We staan daar zo een beetje te gluren en ik vraag je of je een stapje dichterbij durft te gaan. Dat durf je wel. 1 stapje is genoeg vindt je en je staat er ontspannen bij. Ik geef je een euro voor je lef! Ik vraag je of je nog een stapje dichterbij zou durven, maar laat de keus bij jou. Want ja ik heb er niks aan als jij weer in paniek schiet en wellicht dat glaasje omloopt en de hele sotemekraam weer opnieuw begint. Je durft nog een stap en weer geef ik je een euro. Je begint te lachen want die euro is makkelijk verdient, dat ruikt op zich wel naar meer. We nemen nog een stap en ineens bekruipt je dat gevoel van angst weer. Je staat op het randje om weer in je reptielenbrein te schieten. We nemen gauw weer een beetje afstand en de situatie kalmeert meer. Ik geef je een euro voor je ontspannen gedrag en we blijven daar voor deze keer rustig staan, praten wat, kijken wat en af en toe geef ik je een euro. Daarna haal ik de spin voor je weg en zet hem buiten. Mooi denk jij, die is weg maar ik heb er flink aan verdiend dat die spin daar was. Zo op afstand was die spin dan ook best prima. De volgende keer zetten we gelijk een glas over de spin en dan is de situatie voor jou prima. Vanuit daar maken we elke keer als je komt kleine stapjes en houden we jouw tempo aan, verdien je euro’s en verandert heel langzaam je gevoel ten opzichte van spinnen. Want voor jou betekent die spin dat ik rekening houd met je kunnen (we werken onder jouw stressniveau), en je er ook nog een mooi zakcentje aan overhoudt. Dubbel positief! Net zo lang totdat jij spinnen in dezelfde ruimte wel oke vindt en misschien zelfs wel denkt ‘oooh kom maar op met die spin, die ken ik nu wel’.
Ik denk dat iedereen zich dan wel voor kan stellen hoe je dit om kan zetten naar het trainen van je hond in moeilijke situaties. Het betekent dat je rekening houdt met zijn of haar kunnen. Dat je altijd werkt onder zijn stressniveau zodat hij niet meer in die fight of flight modus hoeft te schieten, want daar heb je geleerd dat hij onbereikbaar wordt voor welk leerproces dan ook.
Dat betekent ook dat je moeilijke dingen in kleinere stapjes moet gaan oefenen en er pas een stapje bij doet als hij de voorgaande stap echt goed beheerst.
Bij honden is afstand meestal de key tot meer rust. Bij de ene hond zal dat wellicht op 3 meter zijn maar bij de ander kan dit wel 10-20-30 meter zijn. Op welke afstand is je hond ontspannen? Dat is het startpunt van je training. Wees creatief in het in stukjes hakken van je oefening. Werkt het 1 niet, kijk of je iets anders kan vinden wat voor jouw hond wel werkt. Zolang je maar werkt onder stressniveau. Heb je zijn punt van ontspannen gevonden, ga je dat bekrachtigen met iets wat hij heel lekker of leuk vindt. We noemen dat counterconditioneren. We koppelen een fijn gevoel met iets wat hij heel lekker of leuk vindt aan iets op die afstand dat hij het handelen kan. Het idee achter counterconditioneren is dat hij leert koppelen dat een voorheen vervelende situatie ineens niet meer zo vervelend is omdat er én iets leuks aan gekoppeld wordt en hij geen stress ervaart. Zodat hij uiteindelijk bij het zien van datgene wat hij eerder moeilijk vond denkt ‘Jackpot! Dit is leuk’!
Als je je aan deze ‘trainingsregels’ houdt zal je merken dat er absoluut mogelijkheden zijn om ongewenst gedrag om te zetten naar gewenst gedrag. Dat bijna elk ongewenst gedrag in elk geval iets te verbeteren valt. Dat er meestal nog wel meer stappen vooruit te behalen zijn. Maar ook honden hebben, net als mensen, een plafond in hun kunnen en flexibiliteit, zo eerlijk moeten we ook zijn. Niet altijd is alles op te lossen, soms moet je genoegen nemen met alleen die kleine verbetering en soms ook met geen verbetering en is dit wat het is. Dan heb je altijd nog de jampot die je om je hond kan zetten zodat je de situaties die voor hem lastig zijn kan managen. Maar eerlijk is eerlijk, de groep honden waar geen enkele verbetering te behalen valt is een zeer kleine groep.
Behave hondenschool, Esther Platell.